Palliatieve zorg is bij uitstek interprofessionele zorg, maar geen verplicht onderdeel van de medische vervolgopleiding. En dat terwijl iedere medisch specialist te maken krijgt met patiënten die niet meer te genezen zijn. Ter ondersteuning van opleiders en aios die zich willen verdiepen in palliatieve zorg ontwikkelde O²PZ in samenwerking met het project Opleiden 2025 van de Federatie Medisch Specialisten de interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg. Met daarnaast ook een themapagina Palliatieve zorg waarop de verschillende opleidingsmaterialen, praktische tools en handige hulpmiddelen zijn verzameld. Marieke van den Brand, O²PZ-adviseur-, internist-ouderengeneeskunde in het Radboudumc en tevens opleider voor de stage palliatieve zorg vertelt over de totstandkoming van dit project met de Federatie en blikt vooruit hoe aios en opleiders van de medische vakgroepen hiermee verder kunnen gaan.

Wat houdt de interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg in?

‘De interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg is een toolbox met leermiddelen voor aios en opleiders die zich willen verdiepen in de palliatieve zorg’, vertelt Van den Brand. Het is geen stage in de gebruikelijke zin van het woord. Het zijn eerder diverse samenhangende onderdelen die aios kunnen gebruiken om een individueel leertraject palliatieve zorg samen te stellen.’

Waarom is zo’n interprofessionele netwerkstage gewenst?

Van den Brand: ‘Palliatieve zorg is geen medisch specialisme zoals de andere medische specialismen. Het is generalistische zorg die door iedere dokter in Nederland gegeven moet kunnen worden. Iedere arts zou dus tijdens haar of zijn opleiding iets over palliatieve zorg behoren te leren. Dat is lang niet altijd het geval, omdat het als curriculum vrijwel ontbreekt in de medische vervolgopleidingen. En dat wat aangeboden wordt, is niet verplicht. Het is dus aan iedere individuele aios om zich hier al dan niet in te verdiepen. Voor de aios die dat wensen, hebben we deze netwerkstage ontwikkeld.’

“Voor de aios die zich in palliatieve zorg wensen te verdiepen, hebben we deze netwerkstage ontwikkeld”

Waar bestaat de netwerkstage uit?

‘Allereerst uit een competentiescan palliatieve zorg. Aan de hand daarvan kan de aios in kaart brengen welke competenties hij of zij al dan niet al in huis heeft. Vervolgens kan de aios– in overleg met de opleider – individuele leerdoelen formuleren en een persoonlijk ontwikkelplan opstellen. Daarna kan de aios kiezen hoe hij zich deze leerdoelen wil eigen maken. Dat kan bijvoorbeeld door deel te nemen aan de zogenoemde Hybride SPOC (red., Small Private Online Course)’, legt ze uit. Dit is een cursus die deels online is waarbij in vijf weken de aios kennis verwerven over palliatieve zorg. Tijdens deze weken krijgt de aios artikelen gepresenteerd, filmpjes waarin experts uitleg geven over deelgebieden, maar ook kennis- en vaardigheidsvragen aan de hand van casuïstiek, die hij of zij dient te beantwoorden. Een aios kan deze online sessies doen in eigen tijd, wanneer het hem of haar het beste uitkomt.

‘Vervolgens, hetzij tussentijds, hetzij na afloop van de onlinecursus, komt de aios samen met andere aios, veelal van andere medische disciplines, om datgene wat ze hebben geleerd samen te bespreken en uit te wisselen. Aios hechten veel waarde aan dit interprofessionele onderdeel van de Hybride SPOC’, benadrukt ze. ‘Ze vinden het leerzaam om het perspectief van andere aios te horen over aspecten van de palliatieve zorg. Dat stimuleert het onderling begrip voor elkaars standpunten en keuzes.’

“Hoe eerder aankomend artsen vertrouwd raken met interprofessioneel samenwerken in de palliatieve zorg (en daarbuiten), hoe beter”

Waarom is dat interprofessionele aspect zo belangrijk in de netwerkstage?

Van den Brand: ‘Omdat palliatieve zorg overstijgende zorg is, het gaat over de gehele mens. Het gaat over een lichaam dat ziek is, over pijnbestrijding, maar ook over de sociale omgeving van de patiënt, over zijn naasten die straks alleen achterblijven. Het gaat over existentie, want wat betekent het als je weet dat je dood zult gaan? Hoe kijk je terug op je leven, ben je bang om te sterven? Als dokter alleen kun je de patiënt hier niet goed in begeleiden. Je hebt andere professionals – onder andere verpleegkundigen, geestelijk verzorgers, maatschappelijk werkers, psychologen– nodig om je daarbij te helpen. Om te leren hoe je interprofessioneel samenwerkt in de palliatieve zorg, kun je aankomende dokters het beste interprofessioneel opleiden, stelt ze. Hoe eerder ze daarmee vertrouwd raken, hoe beter.’

Zijn er nog andere onderdelen van de netwerkstage?

‘Jazeker. Aios met specifieke vragen over palliatieve zorg kunnen gebruik maken van de zogenoemde Expertbibliotheek. Dat is een expert die bereid is zijn of haar kennis te delen met de aios. Niet in de vorm van een leerboek of artikel, maar door samen het gesprek te voeren. Van die levende interactie leert de aios het meest.’

Verder kan de aios enkele EPA’s (entrusted professional activities) Palliatieve zorg doorlopen. ‘Dat zijn specifieke klinische situaties waarin kennis, competenties en vaardigheden van de aios samenkomen’, licht ze toe. ‘Hoe herken je bijvoorbeeld wanneer bij een patiënt met een levensbedreigende ziekte de palliatieve fase intreedt, hoe herken je het begin van de stervensfase, maar ook: hoe voer je hier het gesprek over met patiënt en naaste? Om aios hierin te scholen, bieden we in Nijmegen als onderdeel van de hybride SPOC een communicatietraining met een acteur die de rol van patiënt of naaste op zich neemt. Aios kunnen op deze manier levensechte gesprekken voeren en samen hiervan leren.’

Aios die dat wensen, kunnen tot slot ook een verdiepende stage Palliatieve zorg volgen bij een team Palliatieve zorg in een ziekenhuis. ‘In het Radboudumc hebben meerdere aios hier al gebruik van gemaakt. We hebben ook een stagebeschrijving op papier gezet, over wat de stage inhoudt en wat de aios doet en leert. Deze stagebeschrijving staat straks, net als alle onderdelen van de netwerkstage, ook op de themapagina Palliatieve zorg. Een aios die meer wil weten over palliatieve zorg, of overweegt zo’n stage Palliatieve zorg te volgen, kan via de themapagina handvatten vinden om het onderwerp in te passen in de opleiding.’

“Met de toolbox Interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg bieden we een betere borging van palliatieve zorg in de medische vervolgopleidingen. Maar ook een service aan aios en opleiders met interesse in de palliatieve zorg”

Zijn aios verplicht om alle onderdelen van de interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg te doorlopen om voldoende kennis op te doen over palliatieve zorg?

‘Nee. De aios stelt zelf zijn of haar individuele leertraject vast, in overleg met de opleider. Hij bepaalt ook zelf welke tools uit de netwerkstage hij daarbij het beste kan inzetten om alle competenties te verwerven die hij nodig heeft.’

De toolbox Interprofessionele netwerkstage Palliatieve zorg staat sinds kort op de themapagina van de Federatie. Waar hoop je op?

‘De toolbox is beschikbaar voor álle aios en opleiders. Ze kunnen er naar eigen believen gebruik van maken. Je hebt als aios of opleider geen tijd om zo’n curriculum zelf te ontwikkelen. Dan is het fijn dat iemand anders dat heeft gedaan. Wat dat betreft is ons doel tweeledig: enerzijds betere borging van de palliatieve zorg in de medische vervolgopleidingen, en anderzijds een service bieden aan aios en opleiders met interesse in de palliatieve zorg. Zij hoeven het wiel niet zelf uit te vinden, maar kunnen profiteren van wat anderen al hebben bedacht. Daarbij zou ik ze willen uitdagen om er zelf mee aan de slag te gaan en te experimenteren in hun eigen opleiding wat bij hen past’, vervolgt ze. ‘En dit dan weer te delen, zodat het een dynamisch onderdeel van de opleiding kan worden. Hierin kan de Federatie ondersteunen, waarbij het interprofessioneel leren en samenwerken zeker niet is voorbehouden aan de palliatieve zorg. Het is nu, maar ook zeker in de toekomst, van belang voor álle zorg.’

Auteur: Michel van Dijk